મેન્ડલે વટાણાના છોડ પર પ્રયોગો કરી, અવલોકનોના આધારે આનુવંશિકતાના મુખ્ય નિયમો તારવ્યા.
મેન્ડલે પ્રયોગના પદાર્થ તરીકે બગીચાના વટાણા ના છોડની પસંદગી કરી, વટાણામાં વિવિધ લક્ષણો અને દરેક લક્ષણની બે વિરોધાભાસી અભિવ્યક્તિ જોવા મળે છે.
મેન્ડલે વટાણામાં છોડની ઊંચાઈનું લક્ષણ અભ્યાસ માટે પસંદ કર્યું. વટાણામાં છોડની ઊંચાઈના લક્ષણની વિરોધાભાસી અભિવ્યક્તિ ઊંચા છોડ જોવા મળે છે.
મેન્ડલે પિતૃપેઢી(P) માં જ્યારે ઊંચા છોડ (TT લાક્ષણિકતા ધરાવતા DNA) નું સંકરણ નીચા છોડ(tt લાક્ષણિકતા ધરાવતા DNA) સાથે કરતાં પ્રથમ પેઢી(F
1)માં બધા છોડ ઊંચા પ્રાપ્ત થયાં. F
1 પેઢીમાં કોઈ પણ છોડ નીચા કે મધ્યમ ઊંચાઈના થયા નહીં. આનો અર્થ એ થાય કે સંતતિમાં ફક્ત એક જ પિતૃનું લક્ષણ જોવા મળ્યું.
જ્યારે F
1 પેઢીના છોડનું સ્વફલન કરવામાં આવ્યું, ત્યારે બીજી પેઢી માં કેટલાક છોડ ઊંચા અને કેટલાક છોડ નીચા (25%) મળ્યા. આમ, F
1 પેઢીના પિતૃમાંથી ઊંચાઈ અને વામનતા બંનેની અભિવ્યક્તિ વારસાગત થાય છે. F
1 માં વામનતાની અભિવ્યક્તિનું લક્ષણ વ્યક્ત થતું નથી, પરંતુ ફક્ત ઊંચાઈનું લક્ષણ જ વ્યક્ત થાય છે. આમ, લિંગી પ્રજનન કરતા સજીવમાં દરેક લક્ષણની બે નકલ વારસાગત થાય છે. આ નકલ સમાન અથવા ભિન્ન હોઈ શકે છે.
આ પ્રયોગ સૂચવે છે કે ઊંચા છોડ માટે TT અથવા Tt જનીન બંધારણ જ્યારે નીચા છોડ (વામનતા) માટે tt જનીન બંધારણ છે. છોડની ઊંચાઈ માટે એક જ T જનીનની હાજરી પૂરતી છે, જ્યારે છોડની વામનતા માટે જનીનની હાજરી અને જનીનની ગેરહાજરી જરૂરી છે.
આમ, વટાણામાં છોડની ઊંચાઈના લક્ષણને અનુરૂપ T પ્રભાવી લક્ષણ માટેનું જનીન અને t પ્રચ્છન્ન લક્ષણ માટેનું જનીન છે.