વિદ્યુત

વિધુતપ્રવાહના વહન માટે મુક્ત ઈલેક્ટ્રૉન જવાબદાર છે. વાહક પદાર્થોમાં મુક્ત ઈલેક્ટ્રૉન મોટી સંખ્યામાં હોય છે અને તેઓ તેમાં અસ્તવ્યસ્ત ગતિ કરતા હોય છે.


આકૃતિ(a)માં વાહક તારમાં મુક્ત ઈલેક્ટ્રૉનની અસ્તવ્યસ્ત ગતિ દર્શાવી છે. આ ગતિ બધી દિશામાં સમાન હોય છે.

વાહક તારાનો આડછોદ ab વિચારો. કોઈ એક આપેલ સમયગાળામાં જેટલા ઈલેક્ટ્રૉન ડાબી બાજુથી ab ની જમણી બાજુએ જાય છે, તેટલા ઈલેક્ટ્રૉન જમણી બાજુએથી ડાબી બાજુએ જાય છે, આથી ab આડછેદમાંથી પસાર થતો વિધુતભારનો ચોખ્ખો જથ્થો શુન્ય હોય છે.

આમ,વાહક પદાર્થમાં મુક્ત ઈલેક્ટ્રૉન ગતિમાન હોવા છતાં તેમાં વિધુતપ્રવાહનું વહન થતું નથી.

આકૃતિ(b)માં દર્શાવ્યા પ્રમાણે જો વાહકને બૅટરી દ્વારા ઊર્જા આપવામાં આવે,તો ઈલેક્ટ્રૉનનો પ્રવાહ એક દિશામાં મેળવી શકાય છે.

આમ, આડછેદ માંથી પસાર થતો વિધુતભારનો ચોખ્ખો જથ્થો મેળવી શકાય છે. આ વખતે વાહકમાં વિધુતપ્રવાહ રચાયો તેમ કહેવાય .

ઘર્ષણની પ્રક્રિય દ્વારા પદાર્થને વિધુતભારિત કરી શકાય છે.

ઉદાહરણ: કાચના સળિયાને રેશમના કાપડાં સાથે ઘસતાં કાચ ધન વિધુતભારિત અને રેશમનું કપડું ઋણ વિધુતભારિત થાય છે. આ જ રીતે પ્લાસ્ટિકનો સળિયો ઋણ વિધુતભાર ધારણ કરે છે અને ફરનું કપડું ધન વિધુતભારિત થાય છે.

સજાતીય પ્રકારના વિધુતભારો વચ્ચે અપાકર્ષી બળ લાગે છે.

ઉદાહરણ: બે પ્રોટોન અથવા બે ઈલેક્ટ્રૉન વચ્ચે લાગતું બળ.

વિજાતીય પ્રકારના વિધુતભારો વચ્ચે આકર્ષી બળ લાગે છે.

ઉદાહરણ : પ્રોટોન- ઈલેક્ટ્રૉન વચ્ચે લાગતું બળ.