CBSE Gujarat Board Haryana Board
Class 10 Class 12
ઉત્તરના હિમાલય પર્વતીય પ્રદેશમાં એકબીજીને સમાંતર ત્રણ પૂર્વ-પશ્ચિમ પર્વતશ્રેણીઓ છે :
સૌથી ઉત્તર તરફની શ્રેણી ‘બૃહદ હિમાલય’ કે ‘હિમાદ્રી’ નામે ઓળખાય છે. તે સમગ્ર હિમાલયની સૌથી ઊંચી પર્વતશ્રેણી છે. તેનાં 40 થી વધુ શિખરો આશરે 7000 મીટરથી વધુ ઉંચાં છે. અહીં નેપાલ-ચીનની સરહદે આવેલું માઉન્ટ એવરેસ્ટ વિશ્વનું સર્વોચ્ચ અને સૌથી વધુ પ્રખ્યાત શિખર છે. અહીનું માઉંટ ગોડવિન ઑસ્ટિન ભારતનું સર્વોચ્ચ શિખર છે, બૃહદ હિમાલયમાં જેલાપાલા, નાથુ લા, શિપ્કી લા વગેરે ઘાટ આવેલા છે. પ્રખ્યાત પવિત્ર યાત્રાધામ માનસરોવર પણ આ પર્વતશ્રેણીમાં આવેલું છે.
બૃહદ હિમાલયની દક્ષિણમાં ‘મધ્ય હિમાલય’ અથવા ‘હિમાચલ’ પર્વતશ્રેણી આવેલી છે. તેથી પહોળાઈ આશરે 80 થી 100 કિમી અને ઉંચાઈ આશરે 1700 થી 4500 મીટર છે. આ શ્રેણીમાં ડેલહાઉસી, ધર્મશાલા, શિમલા, મસૂરી, રાનીખેત, અલમોડ, નૈનિતાલ, દાર્જિલિંગ, ગુલબર્ગ, પહેલગામ વગેરે હવા ખાવાનાં પ્રખ્યાત ગિરિમથકો આવેલા છે. અહી ગંગોત્રી, યમનોત્રી, બદરીનાથ, કેદારનાથ, હેમકુંડ સાહિબ વગેરે જાણીતા યાત્રાધામ આવેલાં છે. આ પર્વતશ્રેણીમાં અત્યંત રમણીય પ્રકૃતિક ખીણપ્રદેશો છે.
મધ્ય હિમાલયની દક્ષિણે આવેલી પર્વતશ્રેણી ‘બાહ્ય હિમાલય’ ક શિવાલિક’ નામે ઓળખાય છે. તે આશરે 10 થી 15 કિમી પહોળી અને સરેરાશ 1000 મીટર ઊંચી છે. આ પર્વતશ્રેણીઓ નક્કસ ખડકોની બનેલી નથી. તેથી અહીં અવારનવાર ખુસ્ખલન થતું રહે છે. શિવાલિક અને મધ્ય હિમાલયની વચ્ચે ઘણી જગ્યાએ સમથળ ખીણો જોવા મળે છે. કંકર, પથ્થર અને કાંપના જાડા થરથી ઢંકાયેલી આ ખીણો ‘દૂન’ કહેવાય છે. દા.ત. દેહરાદૂન, પાટલીદૂન, કોથરીદૂન વગેરે.
