ભારત : સ્થાન, ભૂસ્તરીય રચના અને ભૂપૃષ્ઠ - II

દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશની લાક્ષણિકતાઓ નીચે મુજબ છે.

દખ્ખણનો ઉચ્ચપદેશ ઉત્તરે સાતપુડા, મહાદેવ અને મૈકલની ટેકરીઓથી લઈને દ્વિકલ્પના દક્ષિણે પશ્ચિમ સરહદે પશ્ચિમઘાટ અને પૂર્વ સરહદે પૂર્વઘાટ આવેલા છે.

દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશના ઉતર-પશ્ચિમી ભાગો લાવારસના બનેલા છે.

પશ્ચિમઘાટ અરબ સાગરને કિનારે લગભગ સળંગ અવિચ્છિન્નરૂપે વ્યાપ્ત છે. તે મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટકમાં સાહ્યાદ્રિ તથા તમિલનાડુની સરહદ પર તેને અન્નામલાઈ અને છેક દક્ષિણમાં કાર્ડેમમની ટેકરીઓ કહે છે. પૂર્વઘાટ નદીઓથી કોરાયેલો હોવાથી તૂટક છે. પશ્ચિમઘાટનો દક્ષિણ ભાગ પ્રમાણમાં વધું ઉંચો છે.

દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશનો દક્ષિણ ભાગ પ્રમાણમાં વધારે ઊંચો છે. દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશની ઉંચાઈ 900 થી 1100 મીટર છે. તેનો ઢાળ પૂર્વ અને દક્ષિક્ષ-પૂર્વ તરફનો છે. ઘણી ઓછી ઊંચાઈ ધરાવતી તૂટક ટેકરીઓ શૃંખલાના સ્વરૂપે આ ઉચ્ચપ્રદેશની પૂર્વ સીમા બનાવે છે. એ સીમાને ‘પૂર્વઘાટ’ કહે છે.

દખ્ખણના ઉચ્ચપ્રદેશની નર્મદા અને તાપી નદીઓ પૂર્વેથી પશ્ચિમ તરફ વહી અરબ સાગરને મળે છે. આ સિવાયની મોટા ભાગની નદીઓ પૂર્વ તરફ વહીને બંગાળની ખાડી મળે છે.