CBSE
Gujarat Board
Haryana Board
Class 10
Class 12
ખનિજ કોલસાનું વિચ્છેદક નિસ્યંદન સમજાવો.
વિશ્વમાં, ભારતમાં તથા ગુજરાતમાં ખનિજ કોલસો ક્યાંથી મળી આવે છે ?
પેટ્રોલિયમમાં રહેલાં મુખ્ય રસાયણો સમજાવો.
પૅરાફિન હાઈડ્રોકાર્બન : આ પદાર્થો લાંબી શૃંખલાવાળા એલિફિટિક સંયોજનો છે. તેમનું સામાન્ય સૂત્ર CnH2n+2 છે. આ પદાર્થો સરળ (straight) અને મિશ્રણમાં સરળ શૃંખલાવાળા પદાર્થોનું પ્રમાણ વધારે હોય છે. અમેરિકાના પેન્સિલ્વેનિયામાં અને અંકલેશ્વરમાંથી નીકળતું તેલ આ પ્રકારનું હોય છે.
નૅપ્થેલિન હાઈડ્રોકાર્બન : આ પદાર્થો ચક્રીય છે અને તેમનું સામાન્ય સૂત્ર CnH2n છે. આ સંતૃપ્ત હાઈડ્રોકાર્બન છે અને તેમાં છથી સાત કાર્બન હોય છે. દા. ત., મિથાઈલ સાઈક્લોહેક્ઝેન, સાઈક્લોપેન્ટેન અને તેનાં વ્યુત્પન્નો. આપણા દેશમાં ઘણા ભાગમાંથી નીકળતું તેલ આ પ્રકારનું છે.
ઍરોમેટિક સંયોજનો : આ પ્રકારનાં સંયોજનો ખજિન તેલમાં ખૂબ જ અલ્પ પ્રમાણમાં હોય છે. તેમનું સામાન્ય સૂત્ર CnH2n-6 છે. આ પદાર્થો પણ પણ ચક્રીય છે. પણ તેમાં વિશિષ્ટ પ્રકારની અસંતૃપ્તતા છે. દા. ત., બેન્ઝિન, ટૉલ્વિન, ઝાયલિન વગેરે. બોર્નિયામાંથી મળતું તેલ આ પ્રકારનું છે.
આસ્ફાલ્ટ : આસ્ફાલ્ટ પ્રકારના કાળા રગડા જેવા તેલમાંથી ઘણા સંકીર્ણ ઘન પદાર્થો મળી આવે છે. આ પદાર્થોમાં કાર્બન અને હાઈડ્રોજન ઉપરાંત સલ્ફર, ઑક્સિજન અને નાઈટ્રોજન્યુક્ત પદાર્થો હોય છે. હાઈડ્રોજન સલ્ફાઈડ, થાયોફિન વગેરે સલ્ફરયુક્ત સંયોજનો તરીકે મળી આવે છે. જ્યારે પિરિડિન જેવા વિષમચક્રીય બેઈઝ નાઈટ્રોજન સંયોજન તરીકે હોય છે.
ખનિજ કોલસો અને પેટ્રોલિયમમાં મુખ્યત્વે શું હોય છે ? ખનિજ કોલસો અને પેટ્રોલિયમના ઉપયોગો લખો.
પેટ્રોલિયમ ઉત્પત્તિ અને તેની શોધ વિશે ટૂંકમાં સમજાવો.