પશ્ચિમ યુરોપ, એશિયા અને આફ્રિકામાં સંસ્થાનોસ્થાપવાની પ્રક્રિયા વર્ણવો.
1. પશ્ચિમ યુરોપમાં સ્થપાયેલાં સંસ્થાનો : પશ્ચિમ યુરોપના રાષ્ટ્રો સામ્રાજ્યવાદી ભાવના ધરાવતાં હતાં. તેમણે તેમનાં પડોશી રાષ્ટ્રો પર પણ સત્તા જમાવી હતી.
નૅધરલૅન્ડઝ, બેલ્જિયમ અને લકઝમ્બર્ગ સ્પેને સત્તા જમાવી હતી.
પોર્ટુગીઝ શાસક બિનવારસ મૃત્યુ પામતાં લોહીના સંબંધે, પોર્ટુગલ સ્પેનના રાજા ફિબિટસ બીજાના હાથમાં આવ્યું.
લગભગ છદાયકા સુધી બિનયુરોપિયન દેશોમાં સંસ્થાનોમાં સ્થાપવાનો ઇજારો એકમાત્ર સ્પેન પાસે રહ્યો હતો.
ફ્રાન્સ અને ઑસ્ટ્રિયાએ ઈટાલી અને જર્મની પર સત્તા જમાવી.
2. એશિયામાં સ્થપાયેલાં સંસ્થાનો : ઈંગ્લૅન્ડે ભારતમાં સત્તા જમાવ્યા પછી શ્રીલંકા, મ્યાનમાર, સિંગાપુર, મલાયા વગેરે ભારતના પદોશી દેશો પર પણ સત્તા જમાવી હતી.
ઈંગ્લૅન્ડે ચીનમાંપ્રવેશ મેળવ્યા પછી કૅન્ટોન બંદરે અફિણનો વેપાર શરૂ કર્યો. તેથી ઈંગ્લૅન્ડ અને ચીન વચ્ચે ‘અફીણ વિગ્રહો’ થયાં. તેમાં ચીનની હાર થતાં ઈંગ્લૅન્ડને ચીનનાં બીજાં પાંચ બંદરો મળ્યાં. તેથી ચીનમાં ઈંગ્લૅન્ડની સત્તામાં વધારો થયો.
ચીનની નિર્બળતાનો લાભ લઈ રશિયા, જર્મની, ફ્રાંસ, બેલ્ઝિયમ,અમેરિકા વગેરે દેશોએ પણ ચીનમાં વેપાર અને રાજકીય અધિકારો મેળવ્યા.
પશ્ચિમ એશિયાના દેશોમાં ખનીજ તેલના વિપુલ ભંડારો હતા. તેથી ઈંગ્લૅન્ડ, જર્મની રશિયા અને અમેરિકાએ ઈરાન, ઈરાક, કુવૈત, સાઉદી અરેબિયાં, બહેરિન વગેરે દેશોમાં પોતાની તેલ કંપનીઓ સ્થાપી.
3. આફ્રિકામાં સ્થપાયેલાં : 15માં સદીના અંત ભાગમાં સૌપ્રથમ નેધરલૅન્ડઝના ડચ લોકોએ આફ્રિકાના દક્ષિણ ભાગમાં-કૅપમાં પોતાનું રાજ્ય સ્થાપ્યું.
ત્યાર પછી ઈંગ્લૅન્ડે કૅપમાં અને ફ્રાન્સે ઉત્તર આફ્રિકામાં અલ્જિરિયામાં સંસ્થાનો સ્થાપ્યાં.
બેલ્ઝિયમના રાજા લિયોપૉલ્ડે કૉન્ગનો પ્રદેશ કબજે કરી ત્યાં પોતાની સત્તા સ્થાપી.
ઈંગ્લૅન્ડે ઈજિપ્ત તથા પૂર્વ આફ્રિકાના કેટલાક વિસ્તારોમાં તેમજ દક્ષિણઆફ્રિકા, નાતાલ, આફ્રિકા ટ્રાન્સવાલ વગેરેમાં પોતાની સત્તા સ્થાપી.
ફ્રાન્સે ટ્યુનિશિયા, મોરેક્કો, પશ્ચિમ આફ્રિકાના પ્રદેશો વગેરેમાં પોતાનું રાજ્ય સ્થાપ્યું.
ઈટલીએ રાતા સમુદ્રની આસપસના પ્રદેશોપર સત્તાજમાવી.
સ્પેન અને પોર્ટુગલે આફ્રિકાના કેટલાક પ્રદેશોમાંપોતાનાં સંસ્થાનો સ્થાપ્યાં.
આમ, ઈ.સ. 1880 સુધીમાં યુરોપના મોટા ભાગના દેશોએ એશિયા અને આફ્રિકાના ઘણા પ્રદેશોમાંપોતાનાં સંસ્થાનો સ્થાપ્યાં.