73 મો બંધારણીય સુધારો (પંચાયતીરાજ) એટલે 64મા સુધારાનું સ્વીકારાયેલ સ્વરૂપ.
મિત્રો આ અગાઉના બ્લોગ (લેખ)મા આપણે ભારતીય બંધારણમાં પંચાયતી રાજ અંગેની જોગવાઈઓ તેમજ નગરપાલિકાની સંરચના, તેના ઉદ્દેશો અને કાર્યપ્રણાલીની ચર્ચા કરી.
આજે આપણે પંચાયતીરાજ અંગેના ભારતીય બંધારણમાં ઉલ્લેખીત 64મા બંધારણીય સુધારાનો અભ્યાસ કરીશું.
ઈ.સ. 1989માં તત્કાલિન વડાપ્રધાન શ્રી રાજીવ ગાંધી દ્વારા 64 મો બંધારણીય સુધારો અનુચ્છેદ 368 હેઠળ સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવ્યો.
પરંતુ રાજ્યસભામાં જરૂરી મત નહિ મળતાં તે નિરર્થક નિવડ્યો હતો.
ત્યાર પછીની સરકાર વિ.પી.સિંહ સરકારે ઘણા પ્રયત્નો કર્યા હતા પરંતુ ખરડો વિચારણામાં લેવાય તે પહેલાં લોકસભાનું વિસર્જન થતાં કાર્ય અટક્યું.
નવેસરથી લોકભાની ચુંટણી થઈ તેમાં પી.વી.નરસિહરાવજી વડાપ્રધાન બન્યા.
તેમની સરકારે 64 મા બંધારણીય સુધારાની ખૂટતી બાબતો ઉમેરી 73 મો બંધારણીય સુધારો ઈ.સ. 1992માં સંસદના બંન્ને ગૃહોમાં પસાર કરાવ્યો.
જેના અનુસંધાને ભારતીય બંધારણનો 11મી અનુસૂચી ઉમેરવામાં આવી.
11મી અનુસૂચીમાં અનુચ્છેદ 243 હેઠળ પંચાયતોના વહિવટ હેઠળ આવરી લેવાતાં વિષયો વિશે ચર્ચા આપણે અગાઉનાં લેખમાં કરેલ છે.
હવે, 73માં બંધારણીય સુધારાની જોગવાઈઓ વિશે ચર્ચા કરીશું. જે નીચે મુજબ છે.
73 મો બંધારણીય સુધારો પંચાયતી રાજની ખૂબ અગત્યની બાબતો એવી મતદારની અને ઉમેદવારની ઉમર અને અનામત અંગે પણ નીચે મુજબ સ્પષ્ટતા કરે છે.
દરેક સ્તરે મતાધિકાર 61માં બધારણીય સુધારા 1989 મુજબ 18 વર્ષની રહેશે. પરંતુ આ સુધારાથી સભ્ય પદની ચુંટણી માટેની ઉંમર 21 વર્ષની રહેશે.
સામાજિક અને શૈક્ષણિક રીતે પછાતવર્ગ માટે 10% અનામત બેઠકો અને ગ્રામ સભાને વધુ સંગીન બનાવવા માટે વિધાનસભા કાયદાથી વધારે અધિકારોની સોંપણી કરશે.
જે જે-તે રાજ્યની વિધાનસભાને આધિન રહેશે.
ભારતના વિભિન્ન રાજ્યોમાં રાજ્યની વિધાનસભાઓ દ્વારા જુદા જુદા સ્તરના પંચાયતીરાજનો સ્વીકાર કરેલ છે. જે નીચે મુજબ છે.
આંધ્રપ્રદેશ, આસામ, બિહાર, તમિલનાડુ, ગુજરાત, હરિયાણા, હિમાચલપ્રદેશ, મધ્યપ્રદેશ, ઓરિસ્સા, પંજાબ, રાજસ્થાન, ઉત્તરપ્રદેશ, અરુણાચલપ્રદેશ જેવા રાજ્યોમાં ત્રિસ્તરીય પંચાયતી રાજનો સ્વીકાર કરેલ છે. જેમાં સરપંચની ચુંટણી સીધી મતદારો દ્વારા જ થાય છે.
જ્યારે ગોવા, મણિપુર, સિક્કીમ, અંદમાન-નિકોબાર, દાદરા અને નગર હવેલી, દીવ અને દમણ, લક્ષ્યદ્વિપ, પુડ્ડુચેરી, અને જમ્મુ-કશ્મીરમાં દ્વિસ્તરીય પંચાયતીરાજની જોગવાઈ કરેલી છે. જેમાં સરપંચની ચુંટણી પંચાયતના ચુંટાયેલા સદસ્યો કરે છે.
જ્યારે નાગાલેન્ડ, મેઘાલય અને મિઝોરમ રાજ્યોમાં પરંપરાગત કાઉન્સીલ હોય છે.
આ વિષયમાં આથી અગાઉનો લેખ ‘નગરપાલિકાઓ – સ્થાનિક સ્વરાજ્યની સંસ્થાઓ’ પણ જુઓ.
Through the standard form offers different advantages in mathematical calculations and scientific notation. Firstly, it…
Introduction Stress is a feeling caused by an external trigger that makes us frustrated, such…
Sociology is a broad discipline that examines societal issues. It looks at the meaningful patterns…
Some info about Inch Inches are a unique measure that persuades us that even the…
You should be familiar with logarithms to understand antilogarithms in a better manner. Logarithms involve…
यहां "नाटककार सुरेंद्र वर्मा" पुस्तक की पीडीएफ विद्यार्थी, शोधार्थी और जो इसका अभ्यास के लिए…